νοέμβριος 2013 _ λι λι & γέσπερ σβένμπρου

Λι Λι

ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΜΗΤΕΡΑ ΝΑ ΜΟΥ ΕΞΗΓΕΙ ΚΙΝΕΖΙΚΑ ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Στην αρχή πήρες την ΕΥΤΥΧΙΑ

Το ιδεόγραμμα δείχνει ρούχα και λιβάδια, μου εξήγησες

Σημαίνει πως ζεις στον παράδεισο

είσαι χορτάτος και δεν κρυώνεις

Είδα έναν ορυζώνα να περικλείεται

από ένα ποτάμι και ένα δάσος μπαμπού

Ευτυχία είπες είναι να μην αρρωσταίνεις

να είσαι ευγνώμων όταν σε εξαπατούν

και να ακούς το γέλιο σου όταν σε χαστουκίζουν.

Μετά μου έδειξες ένα ιδεογράμμα

που έμοιαζε με πριόνι

ή με το φυτό που το λένε «συστολή»

Αυτό σημαίνει «εγώ», είπες

Δείχνει έναν άνθρωπο και ένα όπλο

Για να γίνεις εγώ

πρέπει να οπλιστείς

Ο Τσένγκις Χάν είχε τα άλογά του, τα βέλη του

Ο Βούδας μπορούσε να διασχίσει το νερό

καβάλα σε λεπτό καλάμι

Ο Μάο γράφει ποίηση και πολεμά

Κι αν δεν έχεις καθόλου όπλα,

τότε τι γίνεται, ρώτησα

Τότε είσαι ανυπεράσπιστο ζώο

που κινδυνεύεις ανά πάσα στιγμή να σε σφάξουν

Θυμήσου: το να ξέρεις μια τέχνη

είναι και κι αυτό ένα όπλο, το καλύτερο

Ένα μαχαίρι δίπλα στο βόδι

Σημαίνει ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, είπα, το ξέρω!

Παιδί μου, το ιδεόγραμμα αυτό σημαίνει πως

ό,τι μπορείς να σφάξεις

ή να το χρησιμοποιήσεις, είναι αντικείμενο

Και είδα το δέντρο έξω απ’ το παράθυρο ν’ αστράφτει

να γίνεται αμέσως χαρτί, λίπασμα, παιχνίδι

Για να ζήσεις σ’ αυτόν τον περίπλοκο κόσμο

πρέπει να γίνεις μαχαίρι (όσο πιο κοφτερό, τόσο το καλύτερο)

θα σκέφτεσαι τώρα, αλλά

όταν γίνεις μαχαίρι

είσαι πάλι εργαλείο, αντικείμενο.

Ένα τετράγωνο. Στη μέση ένας άνθρωπος

Σημαίνει ΦΥΛΑΚΗ

Οι τοίχοι μπορεί να είναι παλατιού

ή καλυβιού

Υπάρχουν αόρατοι τοίχοι

που σε φυλακίζουν με τη θαλασσινή αύρα

τη στιγμή ακριβώς που θέλεις να πετάξεις.

ΟΥΡΑΝΟΣ! Είπα με χαρά

Σωστά, αλλά όχι μόνο, είπες

Το ιδεόγραμμα σημαίνει επίσης ΚΕΝΟ

Κοίτα, στο επάνω μέρος έχει μια τρύπα, μια καταπακτή

το κάτω μέρος είναι η δουλειά

Ξανακοίταξα τον ουρανό: δυο δακρυσμένα μάτια

ένα στόμα που ουρλιάζει

Δυο άνθρωποι περπατούν δίπλα δίπλα

Σημαίνει ΑΚΟΛΟΥΘΩ, ΥΠΑΚΟΥΩ

Πώς γίνεται αυτό; Ρώτησα έκπληκτος

Τότε έφερες απ’ την κουζίνα δύο κούπες ρύζι

χτύπησες τη μία πάνω στην άλλη Πάνγκ!

και οι κούπες γίναν κομματάκια

Όπου υπάρχουν περισσότεροι από έναν άνθρωποι

υπάρχει πάντα καταπίεση, είπες

Για να πετύχει ο κοινός στόχος

οφείλεις να συμβιβαστείς

να θυσιάσεις τις ιδιοτροπίες σου

Γι’αυτό είπε ο Κουμφούκιος:

ο σοφός αποδεσμεύεται από την ομάδα

Μια γλώσσα δεξιά, νερό αριστερά

Σημαίνει ΖΩ

Το να ζεις δεν έχει καμμιά σχέση

με την επιτυχία ή τη δόξα

Αν το νερό είναι χώμα

η γλώσσα είναι δέντρο

Το ψάρι που σπαρταρά στο στεγνό χώμα

Είναι η καλύτερη ερμηνεία της ΖΩΗΣ

Ξαφνικά γύρισες την παλάμη

ΘΑΝΑΤΟΣ

Όταν ο ήλιος και τα όπλα

Θαφτούν μαζί

κάτω από μία τεντωμένη προβιά

Και κανένα χάδι ή απειλή

δεν μπορεί να προκαλέσει ρίγος

[από τη συλλογή Η καταγωγή (Στοκχόλμη, 2007) - μτφρ. από το σουηδικό πρωτότυπο: Μαργαρίτα Μέλμπεργκ]

*

Γέσπερ Σβένμπρου

ΚΑΡΥΑΤΙΔΕΣ

"Οι Γερμανοί, οι οποίοι κλαίνε όταν γίνεται λόγος για το δεύτερο πακέτο διάσωσης προς την Ελλάδα, οφείλουν να θυμηθούν αυτά που λήστεψαν από τη χώρα στην διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου... Το ποσό, με τον τόκο, αγγίζει τα 81 δις ευρώ, τόσα χρωστούν στην Αθήνα. Αυτός είναι ένας άλλος τρόπος να βλέπεις την Ευρώπη και την ιστορία της."

- Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, Φεβρουάριος 2013

Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα 1941-1944

οι Καρυάτιδες κρύφτηκαν

στα σύνορα της Αρκαδίας – σ’ ένα τοπίο

που την καθαρή του ηχώ μονάχα ο Κλώντ Λορραίν

κατάφερε να ζωγραφίσει. Η λατρεία της Άρτεμης είχε προσώρας εγκαταλειφθεί.

Η ποίηση του Αλκμάνος αφέθηκε στην τύχη της

και οι Κόρες είχαν άπειρες ευκαιρίες

να εκτελέσουν στο ηλιοβασίλεμα παραλλαγές

της στροφής που τους δίδαξε ο γηραιός αρχηγέτης απ’ τις Σάρδεις.

Ζούσαν μαζεύοντας καρύδια, κι ένα μέρος της συγκομιδής

μεταφερόταν στο τριβείο για να γίνει

καρυδέλαιο. – Η καρυδιά σε αντίθεση με τη μηλιά, για παράδειγμα,

μπορεί να αφεθεί στην τύχη της και να ξαναγίνει άγρια

χωρίς να επηρεαστεί η παραγωγή της

θέτοντας έτσι το ερώτημα για το νόημα της πολιτισμένης ζωής.

Η καρυδιά μάς κάνει να σκεφτούμε τη σχέση ανάμεσα στο έντεχνο και το δημοτικό τραγούδι.

Η Διαβατήρια Άρτεμις ορίζει το όριο.

Καρυαί σημαίνει «Καρυδιές»

και είναι ο κύριος τόπος

λατρείας της Καρυάτιδος Αρτέμιδος,

φροντίζουν γι’ αυτήν οι καρυάτιδες, «οι κόρες των καρυδιών»

που για λόγους ασφαλείας έμειναν κρυμμένες

στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο στην Ελλάδα. Όμως, μιαν ανοιξιάτικη βραδιά του 2013 εμφανίζονται απρόοπτα στην πρωτεύουσα των Γερμανών!

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι παρόντα, οι αρχαϊκές νεαρές

ελληνίδες παρουσιάζονται με τη διατύπωση

«Οι φωνές αυτών που επέζησαν

βγαλμένες από τον περσικό τους τάφο».

Το αίτημά τους

παρά τα δυνατά τους χρώματα

δεν είναι αρχαιολογικό αλλά πολιτικό. Δικαιοσύνη!

Τραγουδούν, εκπληκτικές δυνατές ασημένιες υψίφωνες

το «Ueber allen Gipfeln» του Γκαίτε, αυτό το γερμανικό remake της μεγαλειώδους στροφής του Αλκμάνος:

«Το χρέος σας προς την Ελλάδα είναι μεγαλύτερο απ’ ότι το δικό μας προς εσάς», έτσι αρχίζει το απρόσμενο τραγούδι τους στη δροσερή ανοιξιάτικη βραδιά έξω από τη Βουλή του Βερολίνου.

«Μήπως θα χάσει η Γερμανία το δικαίωμα να έχει τον Υπερίωνα στο ράφι της βιβλιοθήκης της;»

Συμπληρώνει ο Χαίλντερλιν.

Στη συνέχεια η χορωδία τραγουδάει ένα ποίημα του Σιμωνίδη

για το ουράνιο πλοίο, την Ακρόπολη,

που μια συγκεκριμένη μέρα κατά τον μύθο

απέκτησε σημαία με αγκυλωτό σταυρό πάνω απ’ την κουπαστή. Τόσο πιστός στο πιστεύω του

είναι ο δεκαεννιάχρονος Θησέας που

με κίνδυνο της ζωής του

σκαρφαλώνει στην άκρη του ουράνιου πλοίου και κατεβάζει με βία την σβάστικα,

προτού συλληφθεί. Τι είναι πολιτισμός; Τι είναι δικαιοσύνη;

Η χορωδία των Γερμανών φιλολόγων του ’30 επαναλαμβάνει με μία φωνή:

«Δικαιοσύνη είναι να πληρώνεις το χρέος σου!»

Οι λέξεις είναι από την αρχή της Πολιτείας του Πλάτωνα

και χρεώνονται στον Σιμωνίδη.

Ο φιλόσοφος τον είχε μελετήσει σχολαστικά

και βάζει λόγου χάρη τον Σωκράτη να εξετάσει ένα από τα ποιήματά του στον Πρωταγόρα.

Η αναλογία του Σιμωνίδη ανάμεσα στην ποίηση και την ζωγραφική

άφησε κι αυτή τα ίχνη της στον Πλάτωνα:

«Το αξιοσημείωτο με τον γραπτό λόγο, Φαίδρε,

είναι ότι μοιάζει τόσο στην ζωγραφική.»

Οι φιλόλογοι επαναλαμβάνουν: «Δικαιοσύνη είναι να πληρώνεις το χρέος σου.»

Στο στόμα των Γερμανών φιλολόγων το απόσπασμα στην αρχή ακούγεται σαν μομφή

κατά της σημερινής χρεωμένης Ελλάδας,

αλλά βαθμιαία, όπως στην αρχαία τραγωδία, οι λέξεις αποκτούν άλλο νόημα.

«Το χρέος μας στην Ελλάδα είναι μεγαλύτερο

από ότι το χρέος της Ελλάδας προς εμάς!»

γράφει ο αρχηγέτης Χαίλντερλιν

παραφράζοντας τις εισαγωγικές λέξεις

της στροφής των κοριτσιών.

Ο Χαίλντερλιν χρωστάει στον Υπερίωνα.

Ο Γκαίτε χρωστάει στον Αλκμάνα.

Και το χρέος της Γερμανίας προς το ελληνικόν είναι μεγαλύτερο

από το χρέος του Βορέα στον Κέκρωπα!

[μτφρ. από τα Σουηδικά: Μαργαρίτα Μέλμπεργκ]

Σημ. της μεταφράστριας: "Οι Καρυάτιδες" πρωτοδημοσιεύτηκαν στις 9 Σεπτεμβρίου 2013 στην πρωινή, μεγάλης κυκλοφορίας σουηδική εφημερίδα, Σβένσκα Ντάγκμπλαντετ.

***

Λι Λι. Γεννήθηκε στην Κίνα το 1961. Ποιητής, φωτογράφος, κινηματογραφιστής. Σπούδασε σουηδική λογοτεχνία στο πανεπιστήμιο της Σανγκάης και μετέφρασε Σουηδούς ποιητές στα κινέζικα. Το 1989 μετανάστευσε στην Σουηδία, οπότε και εξέδωσε την ποιητική συλλογή Το βλέμμα στο νερό (γραμμένη στα σουηδικά). Ζει και εργάζεται στην Κίνα και την Σουηδία.

Γέσπερ Σβένμπρου. Γεννήθηκε στη Σουηδία το 1944. Ποιητής, αρχαιοελληνιστής, καθηγητής. Μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας από το 2006. Διευθυντής του ερευνητικού κέντρου CNRS στο Παρίσι. Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1966 με την ποιητική συλλογή Συμβαίνει σήμερα. Το έργο του περιλαμβάνει ποιητικές συλλογές, πεζά, δοκίμια και μελέτες για την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ζει και εργάζεται στην Σουηδία και την Γαλλία.

Μαργαρίτα Μέλμπεργκ. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1951. Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Λουντ. ΄Εχει μεταφράσει έργα Στρίντμπεργκ, Ίψεν, Ντάγκερμαν, Σουηδούς ποιητές, κ.ά. Έχει γράψει δοκίμια για Σουηδούς πεζογράφους και ποιητές. Δίδαξε νεοελληνική λογοτεχνία στο πανεπιστήμια της Στοκχόλμης και της Ουψάλας. Εργάζεται ως Μορφωτική Σύμβουλος στην Πρεσβεία της Ελλάδας στην Σουηδία.